Χτυπώ το κουδούνι, η σιδερένια πόρτα της πολυκατοικίας στο δρομάκι απέναντι από την αμερικανική πρεσβεία ανοίγει και, στον πρώτο όροφο, το σαλόνι του διαμερίσματος μοιάζει με σκηνικό. Εδώ είναι η «Οικία Ιλίτς». Με υποδέχονται χαμογελαστές η Ολια Λαζαρίδου και η Δανάη Ρούσσου. Τα παράθυρα είναι πολλά αλλά κλειστά, οι βαριές, κόκκινες βελούδινες κουρτίνες τονίζουν τη θεατρική ατμόσφαιρα, κάποια οικογενειακά έπιπλα –και όχι μόνο– τριγύρω, χαλιά που ευχαριστήθηκαν να τα πατούν, ένα παλιομοδίτικο σιδερένιο κρεβάτι δίπλα στο τζάκι που θα ανάβει κυριακάτικα βράδια για μια επιπλέον εμπειρία. Συζητήσεις από πολύτιμους καλεσμένους, ένα κρασί κέρασμα και διάλογος με τους θεατές.
Ποιος είχε την ιδέα να γίνει η παράσταση σε ένα σπίτι; Η Δανάη, απαντά η ηθοποιός και δηλώνει μαγεμένη από τη νουβέλα «Ο θάνατος του Ιβάν Ιλίτς» του Λέοντος Τολστόι που θα παίζει τα Σαββατοκύριακα από τις 22 του μηνός. Η Δανάη Ρούσσου ανέλαβε τη σκηνοθεσία, σκηνικό και κοστούμια, έφτιαξε λεπτομέρειες όπως τα υφασμάτινα λουλούδια που ακουμπούν στο τραπεζάκι, μαστόρεψε, τα χέρια της πιάνουν. Οι δυο τους διασκεύασαν το διήγημα στη μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου και από το κείμενο του Ρώσου λογοτέχνη αφαίρεσαν κάποια μέρη. Το κοινό δεν παρακολουθεί την εξιστόρηση του Ιβάν Ιλίτς για την ξαφνική, μυστηριώδη ασθένεια που τον χτύπησε και τον έκανε να επανεκτιμήσει τη ζωή και τα λάθη του. Εδώ ο λόγος δίνεται σε μια υπηρέτρια η οποία, μετά τον θάνατο του αφεντικού της, μαζεύει τα πράγματά του και αφηγείται την ιστορία του. «Αγαπώ πολύ αυτό το φιλοσοφικό διήγημα του Τολστόι που μιλάει για το νόημα της ζωής», λέει στην «Κ» η Ολια Λαζαρίδου: «Είναι ο άνθρωπος που οδεύει προς τον θάνατο, αλλά αυτή η πορεία γίνεται αφορμή να αναλογιστεί τις επιλογές του. Οταν η ζωή φωτίζεται από το τέλος προς τα πίσω, βλέπεις πράγματα που πριν δεν διέκρινες. Οταν ζεις, έχεις φόρα και όχι επίγνωση τι κάνεις. Θυμάμαι με συγκίνηση τα λόγια μιας γιαγιάς, “παιδί μου όταν ζούμε κάνουμε το υφαντό μας, αλλά όταν πάμε στην άλλη ζωή το παίρνει στα χέρια του ο αρχάγγελος, το γυρίζει από την ανάποδη και τότε φαίνεται το σχέδιο”. Το κείμενο γεννάει σκέψεις, ερωτήματα για τη ζωή, πώς επηρεάζει ένα δραματικό γεγονός τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια, τη συνειδητοποίηση λίγο πριν το τέλος. Ο Τολστόι μιλάει για τον θάνατο με πολλές κωμικές στιγμές».
«Οταν η ζωή φωτίζεται από το τέλος προς τα πίσω, βλέπεις πράγματα που πριν δεν διέκρινες. Οταν ζεις, έχεις φόρα και όχι επίγνωση τι κάνεις». Ολια Λαζαρίδου
Ηθοποιός που σκηνοθετεί, πόσο εύκολα δέχεται να τη σκηνοθετούν άλλοι; «Πρέπει να εμπιστευθώ για να αφεθώ. Αλλιώς γίνομαι λίγο δύστροπη από τον φόβο. Μου αρέσει η δουλειά της Δανάης, έχει κάτι χειροποίητο, παραμυθιακό, παίζει με τις σκιές όπως έκανε στο “Μα.Θυμα” του Ιονέσκο και στα “Πορφυρά πανιά” του Αλεξάντρ Γκριν». Η Ολια Λαζαρίδου υποστηρίζει ότι τα τελευταία χρόνια νιώθει «περισσότερο καλλιτέχνις παρά αμιγώς ηθοποιός. Θέλω να επικοινωνώ πιο προσωπικά με τους ανθρώπους. Η παράσταση αυτή είναι σαν μια χειρονομία. Σε κάποιες κυριακάτικες παραστάσεις καλέσαμε φίλους να μιλήσουν και αν υπάρχει διάθεση να γίνει διάλογος με τους θεατές και συντονιστή τον Κωνσταντίνο Μπλάθρα. Παλιά οι παρέες με λογοτέχνες, ποιητές, ζωγράφους έκαναν τη διαφορά, όπως η γενιά του ’30. Μια θεία του Στέλιου (Βαφέα), του άντρα μου, είχε φτιάξει το “ατελιέ” όπου μαζεύονταν ο Χαλεπάς και άνθρωποι της διανόησης, σε ειδικές βραδιές. Θα είχε ενδιαφέρον να ξαναγίνουν τέτοιες συναντήσεις. Σε μια εποχή ένδειας, αυτό θα ήταν η πολυτέλειά μου. Είμαστε πριγκιπικά αλητάκια», λέει γελώντας.
Πόσο αφορά τη σκηνοθέτιδα Δανάη Ρούσσου το υπαρξιακό κομμάτι της ζωής, υπό το πρίσμα του τέλους που θίγει ο Τολστόι; «Εχω μια εξοικείωση και βιωματική με τον θάνατο, με πολλά χειρουργεία και άλλα. Είναι οικείος τόπος και με ενδιαφέρει να επανέρχομαι. Δεν τον ξορκίζω, γιατί δεν νιώθω τόσο μακριά του, το βλέπω σαν μια συνομιλία». Πώς θέλει να μιλάει για τον θάνατο; «Ολο και πιο απλά, όλο και πιο ήσυχα. Ο βαθμός εξοικείωσης δημιουργεί την απλότητα ακόμη και στο πώς βιώνεις την απώλεια οικείων σου. Κάτι ησυχάζει μέσα μου». Οσο για το στάδιο του θρήνου, θεωρεί ότι «το να ξεπερνάς το στάδιο του θρήνου, κάτι που επιδιώκουν πολλοί σήμερα, το θεωρώ καταστροφικό».
«Ο θάνατος είναι οικείος τόπος και με ενδιαφέρει να επανέρχομαι. Δεν τον ξορκίζω, γιατί δεν νιώθω τόσο μακριά του, το βλέπω σαν μια συνομιλία».
Δανάη Ρούσσου
Υποστηρίζει ότι αυτό το κείμενο του Τολστόι σε έναν νεαρό αναγνώστη ή θεατή «συστήνει μια ησυχία με την οποία δεν είναι εξοικειωμένος». Η Ολια Λαζαρίδου προσθέτει: «Επειδή ο Τολστόι έχει έναν αναρχικό τρόπο στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και θίγει το θέμα της ψευτιάς, της κοινωνικής σύμβασης, της ηθικής αλλοτρίωσης, της πλάνης, του καθωσπρεπισμού με τρομερή δεξιοτεχνία, μιλάει σχεδόν με εφηβική ματιά για την απληστία της καλοπέρασης».
Το θέατρο αλλιώς
Στη Δανάη Ρούσσου αρέσει ότι περιγράφει μικροπρέπειες, χονδροειδείς καταστάσεις «με μια κομψή γραφή και σαρκασμό». Παρότι εδώ σκηνοθετεί, ως ηθοποιός παίζει στο θέατρο από το 2001 όταν αποφοίτησε από τη σχολή του Θεάτρου Τέχνης. Εξομολογείται ότι «δεν έχω στόφα ηθοποιού, παρότι ήταν πολύτιμη η γνώση, ούτε σκηνοθέτις νιώθω». Γεμάτα 24 χρόνια στον θεατρικό στίβο, ασχολήθηκε και με τον θεραπευτικό ρόλο της τέχνης στις εξαρτήσεις. «Νιώθοντας κοινωνικοπολιτική ασφυξία γύρω μου δεν βρίσκω νόημα στο να κάνω απλά μια παράσταση – χωρίς να θέλω να μειώσω τη θεατρική πράξη. Δεν ενδιαφέρομαι να παραδώσω μια παράσταση στο τάδε θέατρο αλλά να εμπλακώ με έναν άλλον τρόπο, με το υλικό ή το κείμενο».
Δουλεύοντας οκτώ χρόνια με τον Δήμο Αβδελιώδη, με την Ολια Λαζαρίδου στη «Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονυσίου Σολωμού και στον «Κήπο του Ραπατσίνι», το λυρικό παραμύθι του Ναθάνιελ Χόθορν, είδε ότι τους ενώνουν πολλά. «Η Δανάη προέρχεται από μια μυθιστορηματική οικογένεια», τη διακόπτει η Ολια και εξηγεί όσα η συνάδελφός της αποφεύγει από συστολή. «Η μαμά της κουκλοπαίκτρια και ο μπαμπάς της γλύπτης, καταπιάνεται με πολλά, κούκλες, θέατρο με σκιές, σκηνικά, κοστούμια, φωτισμούς, σαν μέλος ενός τσίρκου και εκείνη κόρη τσιρκολάνων».
Είναι επειδή «βλέπω μια παράσταση σαν πίνακα ζωγραφικής. Είμαι πολλά», εξηγεί η Δανάη και τονίζει ότι πάντα ήταν στα πλαϊνά του θεάτρου. «Τις αλλαγές του τις έβλεπα ως θεατής, γιατί εκεί που εργαζόμουν δεν άλλαζε τίποτε. Δεν δούλεψα σε μεγάλες σκηνές αλλά σε ομάδες». Οπως η «ᾧ» (παιδί της συνεργασίας του ΚΕΘΕΑ, 18 Ανω και του Εθνικού Θεάτρου) με πρώην εξαρτημένους. «Τους αντιμετώπισα ως επαγγελματίες και ανταποκρίθηκαν στο 100%», λέει η σκηνοθέτις, που θαυμάζει το ερασιτεχνικό θέατρο «γιατί πολλοί άνθρωποι θέλουν να εκφραστούν και να μοιραστούν».
Η Ολια Λαζαρίδου επίσης καταπιάνεται με πολλά, το θέατρο, το σινεμά, την ποίηση, περφόρμανς, όπως αυτές με τους Energetic Member και τους Misplaced Our bodies, τη θεατρική ομάδα «18 Μποφώρ», που οργάνωσε από πρώην χρήστες της θεραπευτικής κοινότητας 18 Ανω. Και άοκνα συνεχίζει να στηρίζει, όπως και η Αμαλία Μουτούση, το έργο της «Γαλιλαίας» και το πρότζεκτ «Αναγνωστικό». Τα εργαστήρια στο Εθνικό Θέατρο με άτομα από την απεξάρτηση στο στάδιο της επανένταξης είναι κάτι ακόμη που δουλεύει και αρχές Ιουνίου ετοιμάζουν παράσταση σε κείμενα του Αρκά. Λέει ότι η σχέση της με την ομάδα ξεκίνησε από την ψυχίατρο Κατερίνα Μάτσα. «Τη γνώρισα από τη φίλη μου Κατερίνα Γώγου, τη βοήθησε πολύ. Μετά τον θάνατό της αισθάνθηκα ότι μου ήταν χώρος οικείος. Πέρασα από το πλάι, μπορώ όμως να καταλάβω αυτό το βάσανο».
Η παιδική ηλικία
Αρκετά από όσα αναφέρει η καταξιωμένη ηθοποιός σχετίζονται με τον θάνατο. Μήπως η δική της εξοικείωση σχετίζεται με παιδικές πληγές: Χωρισμένοι γονείς, μεγάλωσε μοναχικά από τα έξι της χρόνια στα οικοτροφεία του Αρσακείου και του Κολλεγίου, μέχρι να βγει στη ζωή, στα 18 της. «Οταν έχεις περάσει από το σκοτάδι, ο μόνος τρόπος για να βγεις απ’ αυτό είναι να εμπιστευτείς το φως». Το φως στην περίπτωσή της ήταν το θέατρο και η 50χρονη διαδρομή της σ’ αυτό; Πιστεύει ότι τα καλύτερα ήρθαν αργά. «Μπορώ να σου πω ότι ήρθαν από τα 60 μου και μετά. Ωρίμασα και ησύχασα από την αγωνία να αποδεικνύω ότι αξίζω και ότι έχω ταυτότητα. Αισθάνομαι ότι έκανα πολύ κόπο να υπάρξω. Μεγαλώνοντας η ζωή σε ταπεινώνει, αισθάνεσαι ότι δεν είσαι κάτι ιδιαίτερο. Ηθοποιός έγινα επειδή αισθανόμουν ότι ήμουν ένα τίποτα και νόμιζα ότι μέσα απ’ αυτό μπορώ να γίνω κάτι. Αλλά αυτό που ήταν ανάγκη μου να αποκτήσω μικρή, μεγαλώνοντας με σκλάβωσε. Και είπα “αυτό ήταν;’’».
Ασφυκτικά συναισθήματα των χρόνων που ποθούσε μια ταυτότητα. «Στο οικοτροφείο για να ξεχωρίζουν τα σεντόνια στο πλυντήριο είχαν τα αρχικά μας και έναν αριθμό. Τότε ήμουν η Ολια, μετά η Ολια Λαζαρίδου και έπειτα δεν είμαι τίποτα». Θυμάμαι την Ολια της δεκαετίας του ’80, όταν ερωτευμένοι με το μπλαζέ βλέμμα, την απόμακρη αύρα που εξέπεμπε, πολλοί βούιζαν δίπλα της. «Ενιωθα μοναξιά, αγωνία και ανασφάλεια. Ελεγαν ότι είμαι σνομπ. Ηταν μια αφηρημάδα γιατί δεν άντεχα να με κοιτάνε και να κοιτάω απευθείας τον κόσμο».
